Ay: Ocak 2022

(1) Mustafa Kemal, Trakya üzerindeki bütün haklarından ferâgat etti;

(2) Türkiye’ye İzmir’de güvenli bir çıkış mevkii verilmeli;

(3) Yunan silâhlı kuvvetleri Türkiye’den geri çekilmeli ve Yunan yerine hiç olmazsa İtalyanlar getirilmeli;

(4) Boğazlar, hiç olmazsa, Büyük Britanya tarafından denetim altında tutulmalı;

(5) Mustafa Kemal, İngiliz teknik müşavirleri memnuniyetle ağırlayacaktı;

(6) Dâmad Ferid Paşa istifa etmeli;

(7) Büyük Britanya, Yunanı umûmiyetle desteklemeyi bırakmalı;

(8) Mustafa Kemal, kuvvetlerini lağvedecek ve silâhlarını-mühimmâtını teslim edecekti;

(9) Mustafa Kemal; Mısır’da, Hindistan’da, Mezopotamya’da ve sâir yerlerde devam ediyor olan İngiliz aleyhdârı propagandayı durduracaktı;

(10) Mustafa Kemal, İtalyan Hükûmeti ile birlikte entrika çevirmeyi bırakacaktı.

4. Bay Stern, günün birinde Mustafa Kemal ile anlaşma yapmak zorunda olduğumuzu ve şimdiden O’nun aracılığıyla çok daha kârlı bir biçimde bunu yapabileceğimizi, aksi takdirde ise daha sonra İtalyanlar ya da Faysal kanalıyla müzakere etmek mecbûriyetinde kalacağımızı ısrarla belirtti.

5. Bay Stern’in iş bitirici önerisi, O ve Subhi Bey’in birlikte Ankara’ya gitmesi idi. O’na eşlik etmeleri üzere Celâl Nûri’nin³ ve Fethi Bey’in⁴ -Mustafa Kemal’le beraber büyük bir yük omuzladıkları için- Malta’dan serbest bırakılmalarını talep etti. Mamafih, Celâl Nûri ve Fethi nüfûzunun sulhten taraf olacağını niçin düşündüğünü izah etmedi.

6. Bay Stern, İtalyanlar ve Türkler arasındaki yakın ilişkilere büyük önem verdi. Mustafa Kemal ile O’nun Avrupa’da bulunan sempatizanları arasındaki tüm haberleşmenin İtalya kanalıyla gerçekleştiğini söyledi. İtalyan Hükûmeti; bu, Türk-yanlısı siyâsetinde Vatikan tarafından tahkim edildi; çünkü Vatikan, hâlihazırda Yunan Hükümeti’nden epey destek devşirmiş olan Ortodoks Patrikhanesi’nin faaliyetlerine karşı koymak için emri altındaki bütün vâsıtaları kullanmaya can atıyordu. Gerçekten de Stern (kendisinin bir Katolik olduğunu belirtti), bir yıl önce Konstantiniye’deki Yunan mevcûdiyeti ciddi bir ihtimal hâline geldiği vakit, Vatikan’ın epey etkili olan propaganda teşkilatının İrlanda’daki Sinn Féin⁵ fitnesini tahrik etmeye başladığını söyleyecek kadar ileri gitti.

7. Bay Stern, vazifelerinin İtalyanlarca bilinmemesi gerektiğinden ötürü O ve Subhi Bey’in İtalya yoluyla Ankara’ya gitmelerinin mümkün olamadığını belirtti. Ve Mustafa Kemal ile İtalyan Hükûmeti arasındaki sıkı irtibâtı ayrıca vurgulayarak beyân etmiştir ki Subhi Bey, Mustafa Kemal’in Roma’daki casus-mümessili olan Arnavut Ahmed Dino’nun bir akrabasıdır. Stern ilâve etti: Ahmed Dino, Abdülhamid tarafından arandığı vakit O’nun İtalyan Sefâreti’ne sığınmasına Kont Sforza müsaade ettiğinden beridir Kont Sforza’nın çok yakın bir arkadaşı olagelmiştir.

8. Bay Stern, İtalya kanalıyla intikal ettirilmiş olan bu hususta İtalyan şüphesini uyandırmaktan kaçınmak için tüm haberleşmenin sözlü gerçekleştirilmiş olduğunu ve bu yüzden herhangi bir vesikanın bulunmadığını açıkladı.

9. Bay Stern, Harbiye Nezâreti’nin ve Başvekilin Husûsî Kalemi Bay Philip Kerr’in desteğini almaya çabaladı. Her durumda O’na; Mustafa Kemal’le sulh arzu edilmekle birlikte Muâhedenin⁶ Mustafa Kemal tarafından kabul edilmesinin elzem bir mukaddime olduğu söylendi ve her iki merci de O’nu Hâriciye Nezâreti’ne sevk etti.

10. Bay Stern’in pek az itimat telkin eden kişiliğinden maada, bana öyle göründü ki teklif ettiği şartları dikkate almak söz konusu bile olamaz. Sizlerin de müşahede ettikleri gibi, şartlar, imzalamış olduğumuz Muâhedeyi ve Muâhedenin infazının büyük ölçüde mebnî olması gerektiği Yunanı terk etmekten başka bir şey değildi. Bu nedenle, John Tilley Hazretleri’yle mülâkat yapmak taleplerini tekrarlamış olmasına rağmen Bay Stern, Hâriciye Nezâreti’nin yalnızca ast bir mensubu tarafından huzûra kabul edildi; Başvekilin Husûsî Kalemi’yle ve Harbiye Nezâreti’yle gereken istişâre yapıldıktan sonra Mustafa Kemal ile olan muhâberesine verilebilecek yegâne cevap konusunda Bay Stern bilgilendirildi: Mustafa Kemal, Muâhedeyi ve Sultân’ın otoritesini kabul etmeli idi.

11. Binâenaleyh Bay Stern’in vâzifesinin çığır açtığı katiyen umulamazdı. Bununla birlikte, olayın sizi bilgilendirmeye değer olduğunu düşündüm: evvelâ Yakın Şark’taki İtalyan siyâsiyesi ile bu muhtemelen alâkasız değildi ve sâniyen Muâhedenin mes’ûliyetlerinden savuşmak için Türklerin böylesi ve sâir teşebbüslerle Majesteleri’nin Hükûmeti’ni karşı karşıya getireceği derpiş edilebilirdi.

Ben &c.⁷

---